Kiedy mama potrzebuje wsparcia – o psychicznej stronie macierzyństwa
Macierzyństwo jest jednym z najważniejszych i najbardziej transformujących doświadczeń w życiu kobiety. Często wyobrażane jako czas nieograniczonej miłości, czułości i radości, nierzadko przynosi również szereg trudności, wątpliwości i emocjonalnych zmagań, które pozostają ukryte za fasadą społecznych oczekiwań. Społeczeństwo promuje obraz matki zawsze oddanej, spełnionej i szczęśliwej, co może sprawiać, że kobiety, które zmagają się z trudnościami emocjonalnymi, czują się niezrozumiane, samotne i zawstydzone swoimi odczuciami. Tymczasem każda mama – niezależnie od tego, czy to jej pierwsze, drugie, czy kolejne dziecko – może w pewnym momencie doświadczyć psychicznego przeciążenia. Potrzeba wsparcia w macierzyństwie nie jest oznaką słabości, lecz wyrazem świadomości swoich emocji i granic oraz troski o siebie samą i o dziecko.
Psychiczna strona macierzyństwa obejmuje wiele wymiarów: od przemian hormonalnych, przez zmiany tożsamościowe, aż po społeczne i relacyjne wyzwania. Już w ciąży kobieta doświadcza licznych zmian biologicznych i psychicznych. Rosnące poczucie odpowiedzialności, niepewność co do przyszłości, obawy o zdrowie dziecka, a także fizyczne dolegliwości mogą powodować stany lękowe, obniżony nastrój czy trudności ze snem. Szczególnie silne emocje pojawiają się w przypadku niepokojących wyników badań prenatalnych, komplikacji w ciąży czy diagnozowanych wad rozwojowych u dziecka. W takich momentach kobieta często potrzebuje nie tylko informacji medycznych, ale także bezpiecznej przestrzeni na przeżywanie żalu, lęku czy złości.
Po narodzinach dziecka zaczyna się nowy etap – pełen zmian, napięć, a często także izolacji społecznej. Pojawienie się nowego członka rodziny wywraca codzienne funkcjonowanie do góry nogami. Matka musi odnaleźć się w nowej roli, nauczyć się rytmu dziecka, reagować na jego potrzeby, nie zapominając przy tym o swoich własnych. Wczesne tygodnie życia niemowlęcia bywają bardzo wymagające – niewyspanie, ból fizyczny po porodzie, trudności w karmieniu, nadmiar bodźców i nieustanna gotowość do reagowania mogą skutkować psychicznym przeciążeniem. Nie bez znaczenia są też relacje z otoczeniem – wsparcie (lub jego brak) ze strony partnera, rodziny, znajomych czy personelu medycznego wpływa na to, jak kobieta przeżywa pierwsze miesiące po porodzie.
Część kobiet doświadcza tzw. baby bluesa – krótkotrwałego spadku nastroju, który zazwyczaj pojawia się między trzecim a dziesiątym dniem po porodzie. Objawia się on płaczliwością, drażliwością, uczuciem przytłoczenia i lękiem. Baby blues wynika głównie z gwałtownych zmian hormonalnych i zwykle ustępuje samoistnie. Jednak u części matek rozwija się depresja poporodowa, która może pojawić się zarówno kilka tygodni, jak i kilka miesięcy po porodzie. To poważne zaburzenie psychiczne, które wymaga profesjonalnej pomocy. Objawia się m.in. ciągłym smutkiem, utratą zainteresowań, poczuciem winy, bezsennością lub nadmierną sennością, problemami z koncentracją, a także trudnościami w nawiązywaniu więzi z dzieckiem. Depresja poporodowa nie jest „fanaberią” ani oznaką złego macierzyństwa – to zaburzenie, które może dotknąć każdą kobietę, niezależnie od wieku, wykształcenia czy sytuacji życiowej.
Innym, rzadszym, ale bardzo poważnym zaburzeniem psychicznym jest psychoza poporodowa. Może ona pojawić się nagle, zwykle w ciągu dwóch pierwszych tygodni po porodzie. Objawia się m.in. dezorientacją, omamami, urojeniami, silnymi wahaniami nastroju i zaburzeniami snu. Wymaga natychmiastowej interwencji psychiatrycznej, ponieważ może stanowić zagrożenie dla życia i zdrowia matki i dziecka. Istnieją również inne zaburzenia związane z okresem okołoporodowym, takie jak zaburzenia lękowe czy zespół stresu pourazowego po porodzie (PTSD), szczególnie po doświadczeniu trudnego, traumatycznego porodu.
Nie wszystkie trudności psychiczne w macierzyństwie muszą jednak przybierać formę kliniczną. Często kobiety zmagają się z przeciążeniem emocjonalnym, poczuciem winy, frustracją, ambiwalencją, wstydem czy samotnością. Część z nich nie mówi o swoich odczuciach z obawy przed oceną, niezrozumieniem czy wykluczeniem. Wciąż silnie obecne są społeczne przekazy, które gloryfikują poświęcenie matki, stawianie potrzeb dziecka ponad wszystko, rezygnację z własnych pasji i potrzeb. Takie oczekiwania mogą powodować presję i uniemożliwiać kobietom otwarte mówienie o swoich emocjach, szczególnie jeśli są one trudne lub niezgodne z wyidealizowanym obrazem macierzyństwa.
Tymczasem psychiczne zdrowie mamy ma fundamentalne znaczenie dla całej rodziny. To, jak czuje się matka, wpływa nie tylko na jej samopoczucie, ale także na jakość więzi z dzieckiem, relacje partnerskie, codzienne funkcjonowanie. Zadbana emocjonalnie kobieta jest bardziej uważna, spokojniejsza i ma większy dostęp do swoich zasobów. Dlatego tak ważne jest, aby mamy miały dostęp do wsparcia – zarówno formalnego, jak i nieformalnego.
Wsparcie społeczne może przybierać różne formy: od codziennej pomocy w opiece nad dzieckiem, przez rozmowy z bliskimi, po profesjonalną opiekę psychologiczną. Ogromne znaczenie mają grupy wsparcia dla mam – miejsca, gdzie kobiety mogą dzielić się doświadczeniami, uzyskać zrozumienie, zobaczyć, że nie są same w swoich trudnościach. Czasem już samo nazwanie emocji i usłyszenie, że są one normalne i powszechne, przynosi ogromną ulgę. Coraz więcej kobiet korzysta też z konsultacji psychologicznych lub psychoterapii – zarówno indywidualnej, jak i grupowej. Profesjonalna pomoc może pomóc zrozumieć swoje emocje, nauczyć się o nie dbać i odzyskać poczucie sprawczości.
Ważne jest również, aby otoczenie mamy – partner, rodzina, znajomi – miało świadomość, z jakimi wyzwaniami się mierzy. Partnerzy często czują się bezradni wobec emocji kobiety po porodzie, nie wiedzą, jak pomóc, unikają rozmów lub próbują je bagatelizować. Tymczasem empatyczna obecność, gotowość do wysłuchania i przejęcie części obowiązków mogą być ogromnym wsparciem. Dobrze, jeśli partnerzy również otrzymują edukację na temat emocjonalnych aspektów macierzyństwa i ojcostwa – dzięki temu mogą tworzyć bardziej partnerską relację i wspólnie dbać o dobrostan całej rodziny.
Nie można też zapominać o systemowym wsparciu mam. Opieka okołoporodowa powinna obejmować nie tylko kwestie fizyczne, ale również psychiczne. W wielu krajach coraz częściej wprowadza się obowiązkowy screening nastroju u kobiet w ciąży i po porodzie, dostęp do psychologów w szpitalach i poradniach, kampanie społeczne zwiększające świadomość na temat depresji poporodowej. W Polsce te działania dopiero się rozwijają, ale coraz więcej organizacji, fundacji i specjalistów podejmuje temat zdrowia psychicznego matek.
Na zakończenie warto podkreślić, że każda mama ma prawo do swoich emocji – także tych trudnych. Ma prawo czuć się zmęczona, zła, przytłoczona, smutna. Ma prawo potrzebować wsparcia, odpoczynku, rozmowy. Ma prawo być nieidealna. Macierzyństwo to nie tylko piękne chwile z dzieckiem, ale również głęboka przemiana, która wymaga czasu, łagodności i akceptacji. Dlatego tak ważne jest, aby mówić otwarcie o psychicznej stronie macierzyństwa, zdejmować tabu, budować wspierające środowisko i przypominać kobietom, że nie są same. Bo silna, zaopiekowana mama to fundament zdrowej rodziny. A dbanie o siebie to nie egoizm – to odpowiedzialność.
Jeśli chcesz, mogę przygotować wersję do publikacji na bloga lub media społecznościowe – z grafikami, pytaniami do odbiorców, albo wersję skróconą. Chcesz?
